Elephant (2003) là phim tâm lý siêu thực đoạt Cành Cọ Vàng, tôi phải xem đến 3 lần để hiểu, tại sao tựa phim là “voi”? Chí Blog sẽ làm sáng tỏ rất nhiều điều mà dù bạn có tìm đọc ở những trang nước ngoài cũng sẽ không có. Phim dành cho những người yêu nghệ thuật điện ảnh và thích suy ngẫm về cuộc sống. IMDb 7.2 , bài viết tiết lộ nội dung phim.
Ý nghĩa thông điệp truyền tải
Để cho dễ nắm bắt, tôi sẽ giải thích ý nghĩa tựa phim luôn. Văn học hoặc điện ảnh phương tây thích so sánh xã hội loài người với những con thú trong tự nhiên, tùy vào vai trò và tính cách từng cá nhân mà người đó sẽ được gán cho loài thú nào đó, săn mồi tập thể thì là đàn sói, đám đông ngây thơ thì là đàn cừu, cô độc nhưng mạnh mẽ thì là con gấu…, gian trá hiểm độc thì là con rắn.
Trong phim này chúng ta thấy 2 loài vật được nêu ra, trên áo của John có hình con bò rừng – một loài động vật ăn cỏ sống theo bầy nhưng mạnh mẽ và khả tự vệ rất cao khi xét về cá thể riêng lẽ, cả đàn sư tử hợp lại chưa chắc hạ gục được một con. Trong phòng Alex có hình một con voi – cũng là loài ăn thực vật sống theo bầy, nhưng lại là loài vật to lớn nhất trên cạn, khi con voi giận dữ thì sự tàn phá do nó tạo ra rất lớn và không ai ngăn cản được, dù rằng khi hoạt động bình thường thì nó rất chậm chạp và từ tốn, khá là hiền hòa.
Vấn đề là có nguyên một con voi bự tổ chảng đang hiện diện trong trường học mà chẳng ai nhìn thấy hoặc cảm nhận được, tôi đang nói về mặt ẩn dụ. Có thể nói rằng Alex là một thiên tài, cậu ấy biết chơi nhạc cổ điển, đọc nhiều sách – những trích dẫn văn học khi đang bắn người, xem các chương trình lịch sử trên TV – nói về Hitler và chủ nghĩa phát xít.
“Voi” không chỉ ám chỉ về bản thân Alex, nó còn ám chỉ những thứ đang tồn tại trong xã hội chúng ta nói chung và trong nền giáo dục nói riêng. Ví như trong ngôi trường trung học, có nhiều khoa nhiều ngành dạy cho con người về thế giới tự nhiên và xã hội, với các môn như vật lý, lịch sử, thể thao, nghệ thuật, hoặc xã hội học, nhưng những thứ đó đều mang tính lý thuyết, học cho có, trong khi thứ quan trọng nhất và lớn như một “con voi” là sự cảm thông, tình yêu thương, lòng trắc ẩn, sự tôn trọng, sự quan tâm … thì con người lại bỏ qua và nhìn nhưng không thấy; những điều mà tôi vừa liệt kê chính là những yếu tố giúp xã hội ổn định và hạnh phúc.
Trở lại phim, phân tích từng đoạn, phim bắt đầu là hình ảnh cây cột điện với 3 luồng dây điện cao áp được đặt nơi cao nhất, chúng được đặt trên cao vì chúng rất nguy hiểm khi ai đó ở gần, phía dưới là bóng đèn, nếu là ban ngày, người ta sẽ nhìn thấy 3 luồng dây cao áp, nhưng vào ban đêm, sẽ chẳng ai thấy được vì chúng chìm vào bóng tối.
Chí Blog có kịch bản phim điện ảnh, ai mua không?
Đoạn thứ 2 là khi cha của John lái xe lúc đang say rượu, ông ta kể về những cuộc đi săn, về những khẩu súng, về chiến tranh … nhưng khi John hỏi ông ta có ở nơi được kể hay không thì ông ấy bảo là “không”, đoạn này có ý gì? Rằng thế hệ thứ 2 (cha của John) chẳng biết cóc khô gì về chiến tranh và sự khủng khiếp do nó tạo ra, vì ông ta chỉ được thế hệ thứ nhất kể về những điều tốt đẹp, những chiến công và huy chương, những chuyến phiêu lưu, hoặc những cô gái khi họ hành quân, còn việc con người sẽ thế nào khi bị bắn hoặc bị giết tập thể, hoặc phụ nữ bị cưỡng hiếp, trẻ con bị chết ngạt … thì họ không thật sự hiểu, dù rằng họ sẽ thấy được trên Tivi.
Đến thế hệ thứ 3 là Alex, thì chiến tranh chỉ còn là dĩ vãn, bắn giết là trò chơi game hoặc các pha hành động hoành tráng trên phim ảnh. Bản thân Alex là “voi” khi xét về tính cá thể, vậy thì dân tộc Đức cũng là “voi” khi xét tầm nhân loại, ấy vậy mà nhiều người không nhận ra điều đó và cứ thích chọc cho “voi” giận dữ, họ cô lập và tấn công “voi”. Và kể cả khi “voi” trở nên giận dữ sục sôi và thể hiện ra điều đó thì họ cũng chẳng quan tâm và chẳng nhìn thấy, ví như Hitler đốt sách, kích động dân chúng, sản xuất vũ khí để chuẩn bị chiến tranh, luôn có dấu hiệu báo trước một cơn bão nhưng ai ai cũng chỉ quan tâm đến lợi ích cá nhân của họ thôi; cái chương trình TV nói về phát xít được nối liền với những khẩu súng trường được chuyển đến cho Alex.
Hoặc như bài giảng của giáo viên môn vật lý, electron xa hạt nhân là loại mang năng lượng cao, nếu chúng bị đẩy ra xa hơn, năng lượng sẽ tăng cao và nó sẽ giải phóng năng lượng bằng cách phát sáng, đó là quy luật vật lý, nó cũng tương đồng với trạng thái của Alex cùng với sự kiềm nén của cậu ấy, sự giận dữ cần được giải phóng khi ngưỡng chịu đựng về cảm xúc bị vượt qua giới hạn.
Khi xem phim bạn hãy chú ý đến hình ảnh và âm thanh, 2 thứ này mô tả sự cảm nhận mang tính cá nhân, là sự kết nối của cá nhân với xã hội, phim ám chỉ tính cá nhân trong xã hội Mỹ quá lớn, sự kết nối cực kỳ mờ nhạt, khi một cá nhân bước vào trường, mọi thứ trước mắt đều nhạt nhòa, những lời nói của đám đông hóa thành tạp âm, hình ảnh và âm thanh chỉ rõ ràng khi người đó chú tâm hoặc xuất phát từ chính họ.
Giống như cảnh trong sân trường, khi các thanh niên chơi bóng bầu dục (thể thao bạo lực) thì mọi thứ bình thường, nhưng khi thay đổi sang góc nhìn của cô gái áo trắng thì thời gian như trôi chậm lại, hoặc với thanh niên áo đỏ, hình ảnh các cô gái trở nên rõ hơn, vì đó là điều cậu ta quan tâm, hoặc với một người nhạy cảm như Alex thì âm thanh của con người sẽ trở thành mớ tạp âm hỗn loạn với cường độ cao không thể chịu đựng nổi.
Tại sao một bộ phim về vụ xả súng lại được dựng theo lối bình thản như vậy? Thứ nhất là phim cho chúng ta thấy xã hội loài người khiến tâm lý con người trở nên bình thản và vô cảm với mọi thứ đang diễn ra xung quanh họ, đặt biệt qua trạng thái thờ ơ đến lạ lùng của thanh niên da đen mặc áo vàng, cậu ta đi dọc hành lang, nhìn người khác chạy trốn, thấy đám lửa cháy, giúp cô gái leo qua cửa sổ, quay lại nhìn kẻ giết người và sau đó bị bắn; lẽ ra người da đen phải là thành phần nhạy cảm nhất đối với sự nguy hiểm.
Thứ 2 là phim cho chúng ta thấy một hình ảnh mang tính siêu thực, cái này hơi khó giải thích một tí, nó giống như bản nhạc giao hưởng vậy, bạn không thể kết nối các nốt nhạc với nhau là có thể tạo ra bản nhạc, nó phải theo một số quy luật nhất định của tự nhiên, nó giống như quy luật vật lý về electron, hoặc giống như bầu trời khi thì trong vắt khi thì mây đen và mưa bão; cho nên những hành động của Alex cũng nằm trong cái quy luật đó, chỉ là nó thuộc về xã hội, vụ xả súng nằm trong quy luật vận hành của thế giới khi mà con người làm ngơ trước những nhân tố tạo ra tội ác đó.
Còn đối với những người chết thì sao? Nơi diễn ra phát súng đầu tiên là ở thư viện, người bị bắn đầu tiên là cô gái bị gọi là “mọt sách” có xu hướng tự kỷ, điều này ý nghĩa gì? Đọc sách nhiều để trở thành một kẻ tự kỷ và rời xa xã hội thì chẳng ích gì, chẳng có giá trị gì, điều này ám chỉ bản chất giáo dục trong thế giới của chúng ta, học cho có chứ không phải hiểu và ngộ ra chân lý. Sự tự kỷ và lập dị của cô gái thì hoàn toàn khác với sự giác ngộ của ai đó rồi muốn rời xa nơi thị phi nhé các bạn, dù 2 hình thức có phần giống nhau. Vì thế, nếu nền giáo dục giúp con người ngộ ra chân lý thì họ đã thấy được tình trạng của Alex hoặc sự phát sinh của phát xít, nền văn minh của chúng ta giống như cô gái mọt sách đó.
Người chết thứ 2 là thanh niên theo ngành nhíp ảnh – có thể tượng trưng cho cái gọi là “nghệ thuật vị nghệ thuật”, hoặc thứ nghệ thuật mang tính hình thức, giống cách cậu ấy chụp ảnh, tất cả là sự sắp đặt, giả tạo và tạo dáng, nó không tự nhiên và không thể hiện bản chất thật của xã hội.
2 người chết đầu tiên mang xu hướng cá nhân, mọt sách và nghệ sĩ, những người chết gần cuối mang xu hướng xã hội, đó là 3 cô gái, điều mà 3 người này quan tâm là trai đẹp, mua sắm và hội hè, họ bị giết chết trong nhà vệ sinh nữ cũng mang thâm ý, nó ám chỉ những gì thuộc về vật chất, những thứ rác rưởi thải ra của tinh thần.
Tại sao Alex bắn đồng bạn? Vì người này không cùng đẳng cấp với Alex, cậu ta không hiểu Alex nên bị lợi dụng làm công cụ giết chóc, hoặc nói cách khác, trong cái xã hội này không có được một người có thể đồng cảm với Alex; một thiên tài sẽ rất gần gũi với một người điên, và khi phát điên thì họ có thể làm những chuyện mà người bình thường không dám làm, đặt biệt là những thiên tài vô cảm vì họ không được dạy cho cách hiểu tình yêu là gì.
2 người chết sau cùng là cặp đôi trong phòng đông lạnh, thanh niên mặc áo đỏ có hình “+” sau lưng, cặp đôi đó đại diện cho “tình yêu” – thứ tình yêu mang yếu tố xác thịt và bản năng chứ không phải thuộc về giá trị tinh thần.
Nếu có ai đó thể hiện sự vẹn toàn và cân bằng thì chính là John, cậu ấy có nhiều cảm xúc, quan tâm gia đình, kết nối tốt với xã hội, kể cả tự nhiên – cảnh đùa với con chó, con chó bay lên táp đùa và táp hụt, sau cảnh đó là lời cảnh báo của Alex rằng hãy rời khỏi trường ngay vì sắp có chuyện lớn diễn ra. Nếu John không hỏi Alex đang làm gì như những kẻ khác, có lẽ cậu ấy sẽ quay vào trường và bị bắn, và cậu ấy cũng không ngăn được những người khác vào trường, sẽ chết nhiều hơn, có vài sinh viên nghe lời của John, nhưng vị giáo viên thì không, ông ta đếch quan tâm nên có lẽ ông ta đã bị bắn.
Những gì tôi viết trong bài này có lẽ không đủ để thể hiện hết thông điệp phim, nhưng cũng đủ để bạn hiểu tại sao phim đoạt giải Cành Cọ Vàng ở LHP Cannes, và từ bài viết, bạn có thể phát hiện thêm nhiều ý nghĩa khác nữa.
Đối với những phim thuộc đẳng cấp như thế này, thì mọi hình ảnh, cảnh quay, lời nói … đều mang tính sắp đặt, nhưng sự sắp đặt đó thuận theo quy luật nào đó của tự nhiên, giống như những nốt nhạc trong bản giao hưởng, nên người xem cảm thấy phim mượt mà; chính vì vậy khi xem những phim thế này thì bạn nên “suy tưởng” thêm, đừng nghĩ nó đơn giản, có lẽ vài sự “suy tưởng” ban đầu sẽ sai, nhưng sau đó sẽ đúng khi chúng ta hiểu hơn về bản chất của thế giới chúng ta đang sống.
Cảm ơn các bạn đã đọc bài, nhớ chia sẽ bài viết và giới thiệu Chí Blog đến mọi người, và tích cực “cứu tế” để mình có thêm động lực viết bài nghen.
OCB – ngân hàng phương đông, tk: 0003100008898001, NGUYỄN MINH CHÍ, chi nhánh Thủ Đức. Hoặc: Nguyễn Minh Chí, NH TMCP SAI GON THUONG TIN CN TIEN GIANG, Số TK: 0601 4671 8526
Một số phim cùng đẳng cấp:
Top 250 Best review phim ý nghĩa trên Chí Blog
Hồi Ức – Zerkalo – Mirror (1975): lạc mất lối về – Nghệ Thuật
Thương Nhớ Cố Hương – Nostalghia (1983): khi sự sống phân đôi – Nghệ Thuật
Chiếm Hữu – Possession (1981): cơn vật vã của sự tách biệt – Nghệ Thuật
Cây Đời – The Tree of Life (2011): biết ơn và oán trách – Nghệ Thuật – Cành Cọ Vàng
Review phim On Body And Soul (2017): sự đồng điệu của tâm hồn
Tuổi Trẻ – Youth (2015): sức sống của tâm hồn – Nghệ Thuật
Đời Sống Thượng Lưu – La grande bellezza (2013): ta thấy gì khi cúc áo cô gái mở ra? – Nghệ Thuật
About Author
