Andrei Rublev (Cuộc Đời Của Andrey Rublyov – 1966) là phim mang nhiều yếu tố bao gồm hiện thực, lịch sử, tôn giáo, nghệ thuật, tiểu sử … vô cùng sâu sắc và rất hiếm có trong nền điện ảnh thế giới. Cho đến hiện tại, phim đứng ở vị trí số một trong bảng xếp hạng của tôi, nhìn tiêu đề bài viết chắc bạn cũng hiểu tôi đánh giá bộ phim này cao đến mức nào, điều này rất hiếm hoi vì tôi chưa từng đặt tiêu đề như thế bao giờ. Và bởi vì đây là phim hay nên ít người xem (cười), ngoài ra thì phim được sản xuất từ rất lâu, thời lượng dài 3 tiếng rưỡi, nhưng nếu bạn thích những phim giàu ý nghĩa thì nó hoàn toàn xứng đáng. Phim được một bạn chuyên dịch phụ đề giới thiệu, bạn có thể xem ở Vphim, IMDb 8.1
Phim kể về giai đoạn lịch sử đầu thế kỷ 15, Andrei Rublev là một họa sĩ chuyên vẽ tranh thánh cho các nhà thờ Chính Thống Giáo ở Nga, anh ấy sống và phục vụ trong một tu viện nhỏ, Andrei là một họa sĩ trẻ tài năng, trong lần tình cờ, Kirill – bạn của anh ấy gặp được một họa sĩ tiền bối danh tiếng và được đề nghị theo ông ấy hoàn thành các bức họa trong những nhà thờ theo yêu cầu của đại hòang tử Nga, nhưng sứ giả đã nhầm lẫn khi mời Andrei chứ không phải Kirill. Phim thuật về quá trình trưởng thành của Andrei khi trở thành chứng nhân lịch sử trong thời đại đó; tôi đánh giá cao phim này vì những vấn đề được đề cập đều mang tính nền tảng nhất về bản chất xã hội loài người (nghe có vẻ đao to búa lớn nhỉ? Nhưng lời đó không phải là nói chơi). Xem phim nếu muốn biết thêm chi tiết hoặc đọc bài tiếp.
Phân tích ý nghĩa phim
Phim được bắt đầu bằng cảnh người đàn ông đang bị đám đông đuổi bắt, anh ta chạy đến nơi mà những người bạn đang chế tạo khinh khí cầu, sau đó anh ta leo lên khinh khí cầu để trốn thoát, anh ta bay được một quảng rồi rơi xuống vì khinh khí cầu bị xì hơi do nó được chế tạo từ nhiều mảnh chấp vá lại với nhau. Hẳn chúng ta sẽ tự hỏi là tại sao đám đông lại làm như vậy, có lẽ họ tin rằng khoản không phía trên là nơi thuộc về nơi ở của Thượng Đế và việc muốn bay lên cao là sự báng bổ đối với thần linh, tôi đang nói theo cách để bạn dễ dàng hình dung nhất, phân đoạn đó cũng mang hàm ý như vậy, khi ai đó muốn được tự do hoặc nói sự thật, thì đám đông con người sẽ tìm cách bắt giữ và ‘đóng đinh’ họ, chuyện từ xưa đến giờ đều như vậy. Và khinh khí cầu rơi xuống vì những con người muốn khám phá thế giới phải làm điều đó trong sự lén lút cũng như thiếu hụt nhân lực lẫn tài nguyên; nhưng những rào cản đó của loài người chưa bao giờ ngăn được những kẻ muốn ‘bay lên cao’.
Dẫu Andrei là một họa sĩ trẻ tài năng, nhưng trước khi rời tu viện để nhận lời mời thì anh ấy thú nhận với người bạn rằng bản thân thật sự ‘không biết vẽ’, ý muốn nói rằng những gì anh ấy từng vẽ đều mang ý tưởng lấy từ người khác; điều đáng giá ở đây là anh ấy đã nhận ra bản thân thiếu ‘cái gì’ và điều đó rất quan trọng, tài năng là một chuyện, có thể vẽ ra một tác phẩm có giá trị lại là chuyện khác. Trong vài phân cảnh sau đó, đại hoàng tử yêu cầu vẽ bức họa về ngày phán xét trong các nhà thờ của ông ta, hầu hết các nhóm họa sĩ đang thực hiện vẽ tranh đều không biết bắt đầu việc đó như thế nào, kể cả với Andrei. Nhưng ‘ngày phán xét’ sẽ sớm đến với tất cả họ bằng mắt thường, ‘ngày phán xét’ đến không do Thiên Chúa tạo ra mà do con người, do sự tồn tại của cái ác, do sự dốt nát, do thiếu tình yêu thương giữa người và người, và chúng ta gọi đó là lịch sử – các cuộc chiến tranh.
Rất khó để người xem có thể cảm nhận được giá trị phim khi có quá ít kiến thức về Kito giáo, hoặc khi mang định kiến quá nặng, tôi đang nói đến cả 2 nhóm người là ghét hoặc quá sùng đạo, tất cả mọi thứ họ nhìn đều qua cặp kính đổi màu. Khi bàn về tôn giáo, chúng ta nên tách rời biểu tượng (nhà thờ) và vị thánh đã tạo ra tôn giáo đó. Phim phê phán Chính Thống giáo thời kỳ đó nhưng tôn sùng những gì mà Đức Jesus đã dạy, vì những lời Ngài nói là sự thật và tràn đầy tình yêu thương. Chỉ khi bạn ‘nhìn’ bằng trái tim chứ không phải mắt thường thì bạn sẽ hiểu phim.
Trên cơ bản, xã hội Nga thời đó được phân thành 2 thành phần, đó là người theo Chính Thống Giáo – hầu hết người dân và người vô thần – đại diện là dân thuộc liên minh các bộ tộc Tatars và trong liên minh này có cả người Nga lưu vong, có thể xem Tatars thuộc về Mông Cổ nhưng có sự dây dưa rất lớn với người Nga, người Tatars là dân du mục chuyên đi cướp bóc khắp nơi, có thể xem họ như một dân tộc thuộc loại bán khai – thiếu văn minh; ngoài ra còn có thành phần nhỏ lẻ khác là dân Nga sống tự do và không theo đạo, họ bị xem là phù thủy. Tại sao tôi nhắc đến 3 nhóm người này? Vì họ đại diện cho 3 yếu tố, sống trong luật lệ và sự ‘giáo hóa’ của tôn giáo, sống tự do, và sống dựa vào giết chóc cướp bóc.
Có sự tương đồng giữa gã hề và nhóm người bị gọi là phù thủy, điều mà họ muốn chỉ là được sống tự do và vui vẻ, họ vô hại đối với xã hội con người, nhưng trong mắt chính quyền lẫn tôn giáo thì lối sống đó mang hình bóng của tội lỗi, và nhóm người này bị đàn áp rất dã man, trong khi chúng ta chưa từng thấy chính quyền lẫn tôn giáo thật sự ‘va chạm’ với bọn người Tatars; giống như cuộc trò chuyện giữa vị họa sĩ già và Andrei, nỗi đau luôn trút lên đầu dân chúng, mỗi người trong họ đều đang ‘vác thập giá’ như Đức Jesus từng vác thập giá.
Ở đây chúng ta chạm đến 4 vấn đề cơ bản về sự ‘giáo hóa’ được tạo nên bởi tôn giáo, thành phần thứ nhất là những kẻ lợi dụng tôn giáo để thống trị dân chúng mà đại diện là đại hoàng tử và Chính Thống giáo; thành phần thứ 2 là hiểu được nền tảng cốt lõi nhất của tôn giáo mà đại diện là vị họa sĩ danh tiếng, Andrei, những dòng thuộc về Chính Thống giáo nhưng không tham gia vào thế tục; thành phần thứ 3, đại diện là nhóm ‘phù thủy’ vô thần, họ muốn thoát khỏi sự kềm kẹp của tôn giáo; thành phần thứ 4 là dân Tatars tàn bạo vô thần. Trong sự ‘giáo hóa’ lẫn không ‘giáo hóa’ đều tạo ra tội lỗi y như nhau, nhưng việc con người không được giáo hóa sẽ khiến họ rất dễ trở thành những con người tàn bạo.
Điều tôi đang nói luôn tồn tại trong xã hội loài người từ xưa đến giờ; ‘hữu thần’ có thể khiến con người mất tự do, nhưng vô thần cũng có thể khiến con người mất nhân tính và tạo ra sự hủy diệt vì không có bất kỳ rào cản nào về vấn đề tội lỗi, trong khi đó điều mà con người cần làm là sự giáo hóa thật sự, điều đó giúp con người thăng hoa trong sự thật và tình yêu thương. Trong phim có nhân vật cô gái ngớ ngẫn được Andrei cứu sống khỏi người Tatars, nhưng sau đó cô ấy lại theo quân Tatars, đó là biểu tượng cho những con người sống trong sự u mê đần độn và dốt nát, họ không biết điều gì là tốt xấu.
‘Ngày phán xét’ trong phim – sự tấn công của quân Tatars được tạo ra do sự biến chất của Chính Thống giáo khi họ đối xữ bất công giữa 2 vị hoàng tử, khi tôn giáo không đóng vai trò là đại diện của công lý thì ‘sự hòa giải’ giữa 2 vị hoàng tử chỉ mang tính hình thức, nó sẽ hủy hoại đức tin đối với con người, nhị hoàng tử đã mang theo quân Tatars quay trở về giết chóc và đốt nhà thờ. Tôn giáo thật sự thì phải giống như cái cây mọc giữa đồng hoang cô quạnh, là nơi để con người trú mưa, và sẽ không ai nghĩ đến chuyện chặt bỏ cái cây đó để nhóm lửa.
Ở đây chúng ta bắt gặp một khái niệm được gọi là ‘công trình vĩ đại’, có 3 câu chuyện tương đồng nhau về khái niệm đó trong phim này, đó là cuộc thương khó của Đức Jesus, quá trình trưởng thành của người nghệ sĩ – Andrei, và chuyện cậu bé đúc chiếc chuông. Đức Jesus đến thế gian để giảng giải về nước trời thật sự, điều đó tạo nên tôn giáo, nhưng khi tôn giáo tham gia thế tục và bị thế tục hóa, bỏ rơi những nền tảng chân lý thật sự, thì điều đó giống như người cha của cậu bé đúc chuông đã chết mà không truyền lại bí quyết đúc chuông. Cậu bé có thể đúc thành chiếc chuông là vì cậu từng thấy được những gì mà người cha đã làm khi còn sống và mô phỏng theo, cậu bé ấy cũng giống như Andrei khi còn trẻ, một họa sĩ vẽ tranh thánh tài năng nhưng tạo ra những bức tranh đẹp lại thiếu đức tin. Andrei chỉ có thể trở thành họa sĩ vĩ đại của Nga sau khi đã ‘trưởng thành’, sau khi chứng kiến và chịu những nỗi đau trần thế. Quá trình trưởng thành của một nghệ sĩ lớn cũng giống như những khổ đau mà Đức Jesus đã chịu.
Khi xem phim, bạn nghĩ rằng chiếc chuông đó đã đúc thành công? Không phải vậy! Dù chiếc chuông đã phát ra âm thanh, nhưng nó là chiếc chuông ‘hỏng’, nó không hoàn hảo, nhưng chỉ có ‘người trong nghề’ như cậu bé mới nhận ra, và một người khác là Andrei vì lúc này ông ấy đã hiểu ra bản chất của cuộc sống, phần còn lại bao gồm đại hoàng tử và hầu hết dân chúng đều không hiểu gì. Đó là lý do cậu bé đã nằm khóc và bảo rằng người cha rất ích kỷ khi sắp chết đã không truyền lại bí quyết cho cậu ấy, người cha đó là biểu tượng cho Chính Thống giáo, họ nắm ‘bí quyết’ về chân lý sự sống nhưng họ để cho phần đông dân chúng sống trong ‘mù lòa’, điều đó tương tự như chuyện những tên lính của đại hoàng tử đã đâm mù mắt những họa sĩ khi họ không nghe lời ông ta; về phần Andrei, ông ấy hiểu nỗi đau của cậu bé nên đã phá vỡ lời thề im lặng, ông an ủi cậu bé rằng, dù sao thì việc cậu ấy làm cũng mang lại một cuộc hội vui vẻ cho mọi người; về lời thề im lặng, vấn đề không phải ở chỗ nói hay không nói, mà là những lời nói đó dùng để nói với ai, nó sẽ chẳng ý nghĩa gì khi nói với những kẻ không thật sự hiểu.
Chí Blog có kịch bản phim điện ảnh, ai mua không?
Bạn có biết tại sao cuối cùng thì Andrei quyết định quay lại việc vẽ ảnh thánh cho giáo hội Chính Thống? Vì ‘ánh sáng’ cần được thắp lên để soi sáng cho con người đang sống trong sự tăm tối – dù họ chẳng hiểu ánh sáng đó quý giá với họ biết chừng nào. Giống như việc Đức Jesus đã biết trước việc Ngài sẽ bị phản bội, bị tra tấn và bị đóng đinh, nhưng Ngài vẫn làm, vẫn chịu khổ hình. Biết bao thế kỷ đã trôi qua, bản chất loài người vẫn vậy, nhưng những ai đã thấu hiểu thì vẫn sẽ làm những gì họ nghĩ là nên làm, và chúng ta gọi đó là những ‘công trình vĩ đại’.
Ở một góc nhìn khác về bản chất của con người, thế giới này cũng cần những kẻ như đại hoàng tử, sự độc đoán của ông ta cũng góp phần hoàn thành ‘công trình vĩ đại’ mà quá trình tạo thành chiếc chuông đã cho chúng ta thấy; khi xem quá trình đó, tôi vô cùng xúc động, nếu không có đại hoàng tử, sẽ chẳng có chiếc chuông nào được hoàn thành, vì chẳng kẻ nào ‘điên rồ’ nghe lời của của một cậu bé vị thành niên, dù sao thì có một chiếc chuông ‘hỏng’ vẫn tốt hơn, ở những lần đúc chuông sau, cậu bé sẽ học được cách tạo ra một chiếc chuông hoàn hảo, ở một lẽ khác, những khổ đau mà Andrei phải chịu cũng góp phần tạo nên một họa sĩ vĩ đại, đó là bản chất về loài người chúng ta, nếu chúng ta khó lòng thay đổi nó thì cũng cần những người như Andrei để lưu giữ lại ánh sáng cho người cần, điều đó cũng giống những lời mà Kirill – một kẻ ích kỷ đã nói sau khi ăn năn trở về.
Về đoạn cuối phim, hình ảnh những bức tranh, trong đó có cảnh một con ngựa lớn đối diện với một nhà thờ, tôi nghĩ con ngựa ấy là hình ảnh của quân Tatars, nó thể hiện khi con người thiếu sự giáo hóa thì chẳng khác chi cầm thú vì họ sẽ sống như cầm thú, ‘con ngựa’ sẽ giẫm đạp phụ nữ và trẻ em, và để chống lại ‘nó’, để bảo vệ con người thì chỉ có tôn giáo (tôn giáo thật sự) mới có thể làm được; hoặc bức tranh Chúa Jesus cầm trong tay quyển thánh kinh, cả người rực sáng và được bao quanh bởi những thiên thần có màu xám, những thiên thần đó có lẽ là dân chúng đang sống trong tối tăm, và Ngài đã mang lại ánh sáng cho loài người.
Nếu bạn đọc đến đây thì sẽ hiểu tại sao tôi bảo rằng bộ phim được xem là một trong những phim hay nhất mọi thời đại. Nên tách biệt việc phê phán một biểu tượng tôn giáo (giáo hội) với nền tảng tạo nên tôn giáo đó, nếu ai đó đồng hóa 2 điều trên là một thì họ hoàn toàn chẳng hiểu gì về thứ họ đang nói, họ chỉ nói trong sự mê muội. Ngày nay không hề thiếu những bộ phim tương tự như bộ phim này, nếu bạn không hiểu điều tôi vừa nói thì xem phim cũng chẳng hiểu phim nói gì, nhóm quá sùng đạo thì cho rằng phim công kích tôn giáo mình, nhóm có ác cảm thì bảo rằng “đấy, đạo đó xấu như vậy đó”, trong khi bản chất bộ phim hoàn toàn mang tính nhân văn và đang ra sức bảo vệ những giá trị tốt đẹp.
Cảm ơn các bạn đã đọc bài, nhớ chia sẽ bài viết và giới thiệu Chí Blog đến mọi người, và tích cực “cứu tế” để mình có thêm động lực viết bài nghen.
OCB – ngân hàng phương đông, tk: 0003100008898001, NGUYỄN MINH CHÍ, chi nhánh Thủ Đức. Hoặc: Nguyễn Minh Chí, NH TMCP SAI GON THUONG TIN CN TIEN GIANG, Số TK: 0601 4671 8526
……………………
Nhớ Share bài viết, Like Chí Blog (Facebook) để dễ dàng theo dõi những bài viết mới.
Top 120 Best review phim ý nghĩa trên Chí Blog
Top 50 bài review sách văn học kinh điển của Chí Blog
Những phim cùng chủ đề:
Suối Nguồn – The Fountain (2006): suối nguồn sự sống
Ngôi Lều Huyền Bí – The Shack (2017): tha thứ để được hạnh phúc
Cây Đời – The Tree of Life (2011): biết ơn và oán trách
Thủy Quái – Leviathan (2014): Khi sự huyền bí không còn
Nỗi Đau – Calvary: nơi phúc lành ra đi
About Author
