Vấn đề trong bài này rất đơn giản nhưng lại cực kỳ quan trọng trong việc tạo ra một bộ phim hay và có giá trị, đó là rất nhiều nhà làm phim ở VN có lối tư duy lộn đầu với đuôi, họ không phân biệt được cái nào là mục đích và cái nào là công cụ, hoặc họ không hiểu điều họ đang làm chỉ là bắt chước chứ không phải sáng tạo.
Thật sự mà nói thì bất cứ sự sáng tạo nào cũng cần tính kế thừa, nghĩa là nó gần với cái gọi là “ăn cắp ý tưởng”, nhưng đừng lẫn lộn điều tôi đang nói với việc ăn cắp ý tưởng mà người ta thường làm. Nói cho dễ hiểu thì “sáng tạo” chỉ là một sự “nhận ra” hoặc “hiểu ra”. Giống như việc có vô số người thấy quả táo rơi xuống đất nhưng việc đó lại chẳng ảnh hưởng gì tới họ, ngược lại, Newton lại phát minh ra định luật vạn vật hấp dẫn, phát minh ở đây chẳng qua là sự phát hiện điều đó từ tự nhiên mà thôi, chứ ông ta đâu có khiến cho vật chất hút nhau khi chúng ở gần nhau.
Về khoa học là thế, về mặt xã hội thì cũng cùng một đạo lý đó. Sáng tạo trong nghệ thuật – sự thể hiện mang tính xã hội, nó là sự nhận ra, sự thấu hiểu về bản chất và về những gì đang diễn ra trong cuộc sống của con người, nó tuân theo những quy luật cơ bản, ví dụ như tính logic hoặc điều ta gọi là nhân quả.
Vậy vấn đề ở đây là gì? Bản chất có trước, và chúng ta nhận ra cái bản chất đó qua những biểu hiện bên ngoài của nó mà chúng ta có thể thấy được, nhưng không phải ai nhìn thấy những biểu hiện bên ngoài thì có thể hiểu được bản chất bên trong. Với điện ảnh cũng vậy, khi xem các bộ phim, không phải bất kỳ ai cũng hiểu hết ý nghĩa của nó, đôi khi họ cảm nhận được nó hay nhưng chẳng biết tại sao, hoặc họ thấy nó hay vì có quá nhiều người khen hay.
Chuyện phát sinh ở ngay điểm hiểu hay không hiểu này. Kẻ không hiểu thì sao chép cái hình thức bên ngoài mà họ say mê, nơi này một tí, nơi kia một tí, sau đó tổng hợp thành một bộ phim, bộ phim đó thế nào? Rác rưởi! Tại sao? Vì để trở thành thứ gì đó đẹp đẽ và có giá trị thì nó phải được gắn kết đúng với cái bản chất và các quy luật đang chi phối thế giới, việc này giống với đưa một ngàn mảnh vải nhỏ sặc sở cho nhà tạo mẫu có tiếng may áo, họ tạo ra cái áo đẹp, đưa người bình thường may áo, họ tạo ra cái áo của ăn mày.
Bạn biết tại sao tôi viết bài này không? Vì mấy thứ mà người ta ca ngợi, ví như những cú quay camera dài gọi là one-shot, những nút thắt bất ngờ gọi là twist trong phim, rồi thì kỹ thật này, kỹ thuật kia … đã giúp tạo nên bộ phim tuyệt vời. Cái lối tư duy đó là lộn đầu với đuôi, mấy cái thứ đó chỉ là công cụ phục vụ cho nội dung phim mà thôi.
Tôi lấy ví dụ, bản chất cuộc sống trong thế giới ngày nay là sự hỗn loạn, vậy đạo diễn hoặc biên kịch muốn thể hiện cái thông điệp đó thì làm cách nào? Trong phim Uncut Gems, người ta tạo ra bằng những tình tiết dồn dập trong đời sống của nhân vật chính, nó khiến người xem ức chế và mệt mỏi nhưng đó cũng là ý đồ chính của thông điệp; trong phim Cloverfield, người ta dùng máy quay cầm tay để thể hiện điều đó, và chỉ những khi nhân vật chính sống trong tình yêu thì camera mới không rung và cảnh quay mượt mà. Đó là cách mà người ta vận dụng công cụ hoặc kỹ thuật điện ảnh để tạo ra một bộ phim hay.
Hoặc phim Memento với dòng thời gian đảo ngược, những hình xâm ngược trên da nhân vật chính, mấy thứ đó người ta không tạo ra để cho phim có vẻ lạ, có mục đích cả, đó là con người đang sống theo cách ngược đời, không chịu theo đuổi tình yêu và sự thật, lại chạy theo thù hận và dối trá. Hoặc phim 1917 với những cú quay dài, mục đích là giúp người xem gắn kết hoàn toàn với nhân vật, cảm nhận những gì đang diễn ra như chính nhân vật trong phim.
Chí Blog có kịch bản phim điện ảnh, ai mua không?
Như vậy, quá trình tạo ra một bộ phim hay sẽ là: thông điệp phim là thế này, vậy ta phải dùng kỹ thuật nào, công cụ nào để thể hiện điều đó tốt nhất, đẹp nhất, ý nghĩa nhất. Sau đó họ chọn lựa những thứ có sẵn, nếu nó không đáp ứng được ý đồ thì họ phải nghĩ ra cái mới, kỹ thuật quay phim mới hơn để thể hiện điều họ muốn nói. Đó là quá trình sáng tạo! Phim họ thành công, kỹ thuật mới mà họ được tạo ra là sự đột phá trong điện ảnh và nó được ca ngợi, nhiều người vận dụng sự sáng tạo đó của họ.
Còn kẻ không hiểu thì làm ngược lại, họ nghĩ rằng “À bộ phim đó thành công nhờ những cảnh quay dài, nhờ những cú twist, nhờ các pha quay cận cảnh, nhờ dòng thời gian ngược, nhờ camera cầm tay. Mình sẽ tạo ra một bộ phim hay nhờ những kỹ thuật đó”, thế là những bộ phim rác rưởi được tạo ra.
Tôi sẽ ví dụ cụ thể cho bạn hiểu, có một nhà điêu khắc thông báo với mọi người là ông ta đang tạo ra tác phẩm tuyệt vời, khi mọi người đến xem thì thấy một bức tượng hỗn độn chẳng ra cái gì, sau đó ông ấy giơ cái đục lên và nói “đây là cái đục tuyệt vời, đầu đục làm bằng kim cương, thân đục bằng vàng, tôi đã dùng nó tạo ra tác phẩm này”. Ơ hay! Chúng tôi đến là xem tác phẩm nghệ thuật của ông chứ có phải đến xem ông giới thiệu cái đục đâu chứ! Ông dùng cái đục này để tạo ra cái thứ vớ vẫn này thì cái đục đó có giá trị gì đâu?!
Tôi viết có vẻ châm biếm một tí, nhưng những ai còn lạc lối trong cái tư duy xem trọng hình thức thì rất khó tạo ra một bộ phim có giá trị, mà điện ảnh Việt thì có vô số người có cách tư duy đó. Thật ra thì có nhiều người không phải không hiểu điều tôi nói, chỉ là họ thấy đám đông (đa phần không hiểu) tung hô nên chìu theo ý họ, đặt cái hình thức vào trọng tâm, mong là nhờ đó đạt được thành công, nhưng điều người ta muốn xem cuối cùng vẫn là một bộ phim hay, chứ không phải đến xem cách phô diễn kỹ thuật làm phim, mấy cái phim tài liệu về kỹ thuật làm phim thì đầy ở trên mạng.
Chốt lại, đừng chạy theo hình thức nữa, nên bước đi từ đầu với những thứ cơ bản nhất, hãy cứ dùng những kịch bản đơn giản nhất nhưng không có lỗ hổng nào, vận dụng kỹ thuật, diễn xuất, mọi thứ khiến bộ phim trở thành mượt mà nhất, thể hiện cái đơn giản đó hoàn hảo nhất có thể, sau khi đã làm tốt rồi thì mới nên nghĩ đến những thứ độc lạ, và thứ độc lạ đó vẫn chỉ là một công cụ phục vụ thứ quan trọng nhất, đó là bản chất của cuộc sống, là thông điệp, là điều giúp con người giác ngộ. Chất độc có thể tạo ra thuốc giải khi biết bản chất của nó, nhưng khi không hiểu, uống vào bậy bạ thì sẽ chết người, đạo lý đơn giản thế thôi.
Trên Chí Blog có bài phân tích về những bộ phim mà tôi vừa kể, hãy đọc nó để hiểu rõ hơn.
About Author
