Nhờ một bạn giới thiệu nên tôi xem phim này, dù thật lòng tôi không hảo phim Việt Nam cho lắm, với lại phim này cũng đoạt được một giải mang tính quốc tế của châu Á. Sau khi xem phim tôi thấy có nhiều sự đột phá nhưng cũng còn một số giới hạn.
Điểm đột phá của phim là biết vận dụng những biểu tượng mang tính ẩn dụ mà ta rất thường gặp ở các phim của Âu – Mỹ, như so sánh thân phận của phụ nữ như những con tầm nhả tơ, và cuộc đời của con tầm kết thúc sau khi hoàn thành nhiệm vụ của nó, nó sẽ chết lúc người ta lấy tơ từ kén của nó. Hoặc hình tượng những chiếc lồng đèn đỏ, tơ tầm được nhuộm sang màu đỏ, đó là màu của máu, màu của tội ác. Hay vào đêm tân hôn, cảnh được chuyển sang con tầm đang ăn lá dâu, nó có 2 ý, người ta cho tầm ăn lá dâu (động phòng) chỉ để nó nhả tơ (sinh con trai); một ý khác là khi nhìn thấy cảnh những con tầm đó thì ta sẽ thấy rợn người, đó là cảm giác của đa số cô gái trẻ khi làm chuyện ấy lần đầu tiên, đó là sự đau đớn, một phần nữa là kinh tởm và chịu đựng. Cảnh tiếp theo là hình ảnh treo cái khăn trắng có máu, nó thể hiện nhân cách của phụ nữ bị chà đạp và bêu rếu. Phim cũng cho thấy vai trò quan trọng của phụ nữ trong đời sống, đó là sự khởi đầu – đỡ đẻ cho con bê, chăn sóc – chăn nuôi những con vật, và kết thúc – cắt cổ con gà.
Có một vài bài review khái lượt bảo rằng có sự tranh giành giữa các cô vợ, viết như thế là viết bậy, họ không hiểu phim hoặc chưa xem phim. Phim này không nói về cái đề tài đó, phim xoay quanh nỗi đau của phụ nữ thời phong kiến. Ví như vai trò quan trọng của việc sinh con trai để có người nối dõi, nếu tôi không lầm thì chàng trai trong phim là con riêng của người vợ lớn, nghĩa là có thể cô từng là vợ một tá điền và bị cướp đi. Phim cũng nói đến sự không thỏa mãn của phụ nữ trong sinh hoạt chăn gối, nó dẫn đến việc ngoại tình; cũng thể hiện một biểu mẫu đồng tính nhưng bị đè nén khi vừa mới bộc lộ.
Tính tương phản và vai trò tôn giáo cũng được nhắc tới. Ví như đó là gia đình rất ngoan đạo, nhưng gia phong thì thối nát, đàn ông cướp vợ người, vợ thì ngoại tình với con riêng của bà vợ khác (hơi có xu hướng loạn luân), rồi xẩy ra bi kịch chết người. Khi tôi nói “thối nát” là nói theo lẽ thường, còn những vi phạm vào luân thường đạo lý đó xẩy ra bởi sự áp chế và bất công với phụ nữ. Còn vai trò của tôn giáo? Chỉ là nơi đặt hy vọng trong một tình thế tuyệt vọng, tính tương phản thể hiện khi trừng phạt khi người ở đợ ăn cắp, phụ nữ bị bắt cạo đầu đi tu, đàn ông thì bị đánh roi.
Có vài chi tiết được tôi đánh giá cao hơn các chi tiết còn lại, đó là khi cô vợ trẻ sinh con, cuộc sống của người phụ nữ như đi trong một đường hầm tăm tối, và phần ánh sáng xuất hiện để cứu cô chính là sự đùm bọc của 2 người vợ còn lại, và khát vọng có con của người vợ lớn. Chi tiết khác là hình ảnh cô gái treo cổ, đó là sự lên án đau đớn nhất về thân phận tuyệt vọng của phụ nữ, cô bé (gọi thế vì cô còn quá trẻ) đã bị ruồng bỏ từ gia đình chồng lẫn gia đình mình dù chẳng gây ra lỗi lầm gì, đó là một sự ô nhục mang tính phi lý đến cùng cực, và chỉ có cái chết mới giải phóng cô bé khỏi kiếp con tầm qua hình ảnh con ngài. Tiếp đến là cảnh đối lập, cô gái thì treo cổ, đứa bé gái mới chào đời, tôi tự hỏi phải chăng linh hồn cô gái sẽ sinh ra trong một hình hài mới để tiếp tục con đường đau khổ đó, và biết đâu sẽ may mắn hơn. Phim có sự đột phá về tư tưởng qua hình ảnh cắt tóc của cô bé gái, nó thể hiện việc muốn vứt bỏ thân phận bị đàn áp để vươn tới tự do, nhưng nó còn mang tính nửa vời.
Trong phim tôi thích nhân vật người vợ có 2 đứa con gái, đây là nhân vật diễn khá OK và tự nhiên, tính cách cũng mạnh mẽ, dám vượt rào. Nhân vật còn lại là cô bé treo cổ, dù diễn ít nhưng diễn khá đạt về cảm xúc trong đoạn bị cả 2 gia đình từ bỏ.
So với nền điện ảnh Việt Nam thì phim này có nhiều đột phá đáng khen ngợi như tôi phân tích ở trên, có thể so với vài bộ phim khác của Việt Nam như Cánh Đồng Hoang – phim này tự nhiên và chân thực tuy phần kết có hơi lố khi cô vợ có thể chống lại chiếc trực thăng với vũ khí tối tân hơn, tất nhiên nó cũng là biểu tượng cho hình ảnh Việt Nam nhỏ bé chống Mỹ; hoặc những phim của Johnny Trí Nguyễn cho ta thấy nếu được dựng bài bản thì các pha võ thuật không thua gì những phim cùng thể loại của thế giới. Tuy nhiên, nếu mang phim Vợ 3 so với các phim tâm lý của Âu – Mỹ thì chưa đủ đẳng cấp.
Với cùng thể loại, ta thử so với 2 phim khác của Trung Quốc xem sao. Phim này có phần giống phim Đèn Lồng Đỏ Treo Cao do Củng Lợi đóng, khi xem phim của Trung Quốc này ta thấy được sự âm u vô cùng, sự tàn bạo dành cho phụ nữ, khát vọng của phụ nữ cũng mãnh liệt hơn, nó rất ám ảnh. Còn khi hơi nghiêng sang các vấn đề nhạy cảm trong việc chăn gối thì là bộ Kim Bình Mai, trong ấy ta thấy nhu cầu thỏa mãn về chăn gối của phụ nữ rất lớn, rồi địa vị trong gia đình, nhưng tất cả đều phụ thuộc vào đàn ông, nó tạo ra mâu thuẫn để các nạn nhân (phụ nữ) tranh đoạt và giết lẫn nhau. Trong khi những biểu hiện trong phim Vợ 3 còn nửa vời và chưa quyết liệt.
Với tôi khuyết điểm của phim này còn giới hạn ở chỗ đưa vào những cảnh nhạy cảm, không phải tôi lên án điều đó, mà vì nó thật sự không cần thiết, nó còn mang tính thị trường. Với phim Âu – Mỹ có thể có những pha còn “mạnh bạo” hơn nhưng nó đóng vai trò cần thiết để chỉ về dục vọng hoặc tính trơ với tình dục, hoặc là phương tiện để giải tỏa những nỗi đau bị kiềm nén. Phim cũng chưa thể hiện chính xác văn hóa của người Việt, như thời ấy vai trò phụ nữ rất thấp kém thì làm gì có chuyện cả 3 thế hệ cùng ngồi trong một bàn, đàn ông được ngồi bàn còn phụ nữ chỉ được ngồi ở chiếu dưới, còn giả như ngồi cùng bàn thì đều phân lớp lan thứ tự. Tả về tâm lý phụ nữ thời đó cũng không đúng, một con cá sống trong ao từ bé không thể hiểu cái ao nó vô cùng bé nhỏ, nó chấp nhận cái ao đó như là hiển nhiên, nên làm gì có chuyện đứa bé là nhân vật mang tính giải phóng. Theo tôi thì phụ nữ ban đầu sẽ chấp nhận trong sự cam chịu hiển nhiên, sau đó rơi vào đau khổ bởi những nhu cầu bị áp chế, rơi vào một tình thế tuyệt vọng và cuối cùng mới nhận ra và tự giải phóng mình.
Phim có một viên sạn khá lớn là cái việc ngoại tình diễn ra ở một nơi trống trải như vậy, nó phải diễn ra rất kín đáo, ở một túp lều hay một bụi um tùm nào đó, vì nếu bị phát hiện thì có khả năng người nữ bị bỏ vào lồng heo quăng sông còn người nam vị đóng trăn cho đến chết. Rồi cảnh người chồng bắt cô vợ bò đến bên mình hoặc bắt vợ tự xữ cho mình coi, đây là 2 chi tiết vô cùng nhảm nhí, thứ nhất thời đó đàn ông mang tư tưởng Khổng giáo rất nặng, họ chỉ xem việc lấy vợ để có người nối dòng, thứ 2 là với những người giàu có thì phụ nữ là thừa mứa, nên làm gì có những tư tưởng hay khát khao bệnh hoạn như là rất thiếu thốn kiểu đó, và nếu họ có đam mê nhục dục thì họ sẽ thỏa mãn điều đó như một trò chơi nghệ thuật mà ta thường thấy trong các cuốn dâm thư của Trung Quốc. Cái trấn áp phụ nữ thời này là sự trấn áp bởi một hệ thống tư tưởng đặt đàn ông lên hàng siêu việt, cái này mới đáng sợ, mới khiến phụ nữ bất lực trong việc phản kháng, tức phụ nữ cũng được dạy dỗ để tin vào điều đó, chứ không phải họ áp bức bởi những khát vọng nhục dục thấp hèn.
Cái kết cũng dở dù đạo diễn dùng nó để nói lên sự tuyệt vọng của phụ nữ, dù đó là cái kết mở đi nữa, vì hành động giết con cực kỳ khó diễn ra đối với văn hóa Việt, không bao giờ bà mẹ Việt (đặt biệt là ngày xưa) lại nghĩ đến chuyện đó, và nếu có thì những diễn biến cũng không đạt đến mức như vậy. Ở hành động giết con, bạn sẽ tìm thấy trong tác phẩm Beloved của Toni Morrison, người mẹ là một nô lệ da đen từng có được một ông chủ tốt, nên chị có nhận thức, sau khi gặp một ông chủ tàn bạo xem nô lệ như súc vật thì chị bỏ trốn, và chị đã giết con khi bị kẻ này tìm thấy; mức độ khủng khiếp trong truyện này mới đủ để đưa một bà mẹ có hành động đó, sự khủng khiếp đó gấp trăm ngàn lần những gì diễn ra trong phim Vợ 3. Một khuyết điểm nữa là tính nửa vời trong phim, tức nêu ra cái tiêu cực rồi thôi, con người vẫn nằm trong sự bế tắc, ý định muốn giết con là cực dở, cực kỳ bế tắt, trong khi những phim ở đẳng cấp cao hơn sẽ tạo một lối ra, một sự giải phóng thật sự.
Theo đánh giá chủ quan của tôi, phim hơi có xu hướng vay mượn nên còn nhiều tình huống không trơn tru và bất hợp lý. Tuy nhiên như đã nói, với điện ảnh Việt Nam thì bộ phim này mang tính đột phá lên một đẳng cấp cao hơn, điều đó đáng khích lệ, và bạn nên đi xem vì nước ta rất hiếm có những bộ phim nghệ thuật như thế.
Cảm ơn các bạn đã đọc bài, nhớ chia sẽ bài viết và giới thiệu Chí Blog đến mọi người, và tích cực “cứu tế” để mình có thêm động lực viết bài nghen.
OCB – ngân hàng phương đông, tk: 0003100008898001, NGUYỄN MINH CHÍ, chi nhánh Thủ Đức. Hoặc: Nguyễn Minh Chí, NH TMCP SAI GON THUONG TIN CN TIEN GIANG, Số TK: 0601 4671 8526
Top 120 Best review phim ý nghĩa trên Chí Blog
Oldboy: Sự báo thù dành cho thứ luân lý cay nghiệt
Spring, Summer, Fall, Winter… and Spring (2003): trên vai Phật
Ký Sinh Trùng – Parasite (2019): từ cộng sinh đến ký sinh
Người Hầu Gái – The Handmaiden (2016): đồi bại vs chân tình
Cyclo (1995): tâm hồn người Việt