Hôm nay đọc vài bài tranh luận về văn hóa đọc ở VN trên một Group, có bài khuyên đọc sách nên có chọn lọc, có bài phản biện, rồi những comment của nhiều người; đọc xong khá bức xúc nên viết bài này. Tình hình là ở nước ta có quá ít những bài viết mang tính hướng dẫn về cách đọc làm sao mang lại lợi ích lớn nhất, nếu có những bài như vậy thì chắc chắn sẽ bị ném đá (cười), vì những bài đó chạm vào sở thích của đa số, cũng chạm vào lợi ích của nhiều người khi những loại sách tạp nham gắn liền với họ.
Khi một người bảo rằng nên đọc loại sách nào đó mới là ưu tú, mới là biết đọc, thì nhiều người mĩa mai rằng “bây giờ đọc sách còn chia ra thượng đẳng với chả hạ đẳng”, vậy có phân ra đẳng cấp trong việc đọc sách không đây? Thật ra là có, nhưng cái đẳng cấp ấy không phải ở cuốn sách mà ở tầm nhận thức của con người; không phải việc bạn đã đọc Chiến Tranh Và Hòa Bình thì bạn thuộc thành phần ưu tú, mà nhận thức của bạn phải ở cái tầm để thật sự hiểu cuốn đó nói gì, và khi ở tầm đó, bạn không bao giờ đọc nổi những cuốn sách thuộc hàng rác rưởi, trong các thể loại khác cũng y như vậy, khi bạn đã xem quá nhiều phim ảnh và cảm thụ tốt, bạn nhận ra phim nào hay và phim nào dở, bạn không xem nổi một bộ phim tệ hại quá 10′, hay cảm thụ tốt về âm nhạc, khi nghe thấy những bài hát dở về nhạc và lời thì nhạt nhẽo vô nghĩa, bạn sẽ thấy vô cùng ức chế. Vì thế khi thấy ai đó mua một chồng sách thập cẩm đủ thể loại, rác rưởi cũng có, mấy cuốn như Trăm Năm Cô Đơn hay Anh Em Nhà Karamazov cũng có, tôi nhận ra người này không phải độc giả có đẳng cấp; đơn giản vì người ấy chẳng phân biệt được sách giá trị và sách rác rưởi.
Nói như thế không có nghĩa là nên mua những quyển thuộc hàng đỉnh để người khác nghĩ mình là thành phần ưu tú, không phải vậy! Vì như đã nói, ưu tú hay không thì phụ thuộc vào chính nhận thức của người đó, dù có mua về những cuốn đỉnh, dù đọc hết chúng nhưng chẳng hiểu gì thì cũng vậy thôi. Vấn đề mà tôi muốn nói là, không cần biết bạn ở đẳng cấp nào, cao hay thấp, quan trọng nhất là bạn biết rõ bản thân đang đứng ở đâu, chỉ khi ấy bạn mới có cơ hội để bước lên từng bậc trên con đường nhận thức. Sách tôi mua rất nhiều, tôi từng cầm lên mấy cuốn hàng đỉnh như Chiến Tranh Và Hòa Bình, Anh Em Nhà Karamazov, Zathura Đã Nói Thế, Faust, Thần Khúc, Trăm Năm Cô Đơn… nhưng buột phải bỏ xuống vì không hiểu nổi, hoặc vì quá mệt mỏi khi đọc do có quá nhiều thông tin trên một trang giấy, và tôi nhận ra đẳng cấp của mình chưa chạm tới đó, tôi chỉ có thể chạm ở tầm thấp hơn. Chỉ khi ta nhận ra mình đang ở đâu thì mới hiểu được cái khoản cách dài ngắn giữa tầm của mình với tầm của những cuốn đỉnh, tôi thấy có vô số người mua những cuốn ấy về đọc, sau khi đọc hết mà không hiểu gì rồi bảo cuốn ấy dở, là nó dở hay nhận thức không tới?
Không nhận ra vị trí của mình, không thấy được khoản cách của mình, sẽ khiến mình có những nhận định lầm lạc. Có những tác phẩm rất khủng, qua biết bao năm, có hàng biết bao nhiêu giáo sư tiến sĩ đẳng cấp thế giới phân tích miệt mài mà cũng không dám vỗ ngực là thật sự hiểu hết, họ chỉ có thể được xem là chuyên gia thôi. Lấy ví dụ, tôi có đọc một phần của cuốn Anh Em Nhà Karamazov, họ có 3 anh em, người anh cả sống theo cảm xúc, người thứ 2 sống nghiêng về lý tính, người em út sống trong niềm tin tôn giáo; bạn có biết 3 người đó là đủ đại diện cho toàn thể văn minh nhân loại không? Xu hướng hiện sinh, triết học – khoa học, và thần học; kiến thức phải ở tầm nào để hiểu được? Hay thử nói về cuốn Ông Già Và Biển Cả, cuốn này rất ngắn, nhưng đây là tác phẩm đoạt giải Pulitzer và là tác phẩm chủ yếu giúp tác giả đoạt giải Nobel, tôi cũng chỉ đọc được 1/3 vì quá chán, nhưng tôi tự hỏi tại sao nó được đánh giá cao như thế? Như vậy có nghĩa là từng câu từng chữ, từng hành động hay diễn biến, chúng đều mang tính biểu tượng cho một chân lý nào đó về cuộc sống. Không phải bạn hiểu nội dung câu chuyện thế nào là bạn đã hiểu tác phẩm đâu, còn xa lắm.
Hay hiện tại tôi đang đọc phần đầu cuốn sách Phố Cannery Row của John Steinbeck, có tả về cái nhà thổ Cờ Gấu của tú bà Dora, vì mại dâm là bị cấm nên khi có các đợt quyên góp thì bà phải góp gấp 10 lần người khác. Người đọc bình thường có thể nghĩ rằng, điều đó cũng đúng vì bà ấy đang phạm pháp, bà ta là thành phần đáng lên án, nhưng nếu nghĩ sâu hơn một tí, thì những kẻ nhận số tiền quyên góp ấy còn thối tha hơn, và chính họ cũng là những ông bà tú sống bằng số tiền mà họ gọi là nhơ nhớp, và các cô gái bán dâm chẳng nhận được bao nhiêu, tiền đó lọt vào tay những kẻ đạo mạo, và họ nghĩ họ là người tốt cơ đấy. Hay chuyện người bảo vệ của nhà thổ, ông ta cô đơn, ông ta muốn trò chuyện và kết bạn nhưng chẳng ai quan tâm, họ bảo ông là ma cô, khi ông dọa tự tử thì người ta tưởng ông đùa nên thách ông, thế là ông tự tử thật, và quán có một bảo vệ mới, ai cũng thích ông này; khi ấy bạn có đặt câu hỏi là tại sao mọi người đối xữ với 2 người khác nhau như vậy, dù tác giả không tả gì nhiều về tính cách của họ, ông sau được yêu thích vì mọi người cảm thấy có lỗi trong việc hắt hủi người trước và dẫn đến cái chết. Đấy! Cái đoạn đó không dài, không nói rõ nhưng để hiểu tác giả muốn nói gì lại không phải là dễ.
Khi thật sự biết mình là ai, kiến thức mình tới đâu, tự khắc mình sẽ học được sự khiêm tốn, nhận ra những lời nào là đúng để công nhận; còn khi không nhận ra, con người trở thành huênh hoang tự mãn, sau đó hùa với người khác để ném đá, trù dập ai đó khi họ chạm đến sở thích của mình khiến mình tự ái, dù rằng điều họ nói là đúng, là mang đến lợi ích cho mọi người và cả mình nữa. Đọc theo sở thích thì ai cũng muốn, nhưng nên biết chọn lọc, vì sách là thức ăn của tinh thần và tư tưởng, khi tư tưởng bị trúng độc thì không cách nào có thể chữa được, vì bản thân người đó không biết. VN có thành phần trí thức không? Có và rất đông, thế tại sao xã hội ngày càng tồi tệ và đạo đức ngày càng xuống cấp? Vì phần lớn họ đều trúng độc cả, vì trúng độc nên dù họ đọc rất nhiều sách mà vẫn không hiểu và không thấm vào nổi.
Sẽ có người bảo “đọc sách chỉ là giải trí thôi, có cần phức tạp vậy không?” , khi ấy tôi sẽ đáp rằng “Ừ! Thì tôi chỉ nói vu vơ vậy thôi, ai muốn đọc gì đọc, vì chúng ta tự do, và tôi ủng hộ điều đó” (cười).
Để xã hội tốt đẹp hơn – Hãy ủng hộ tài chính Chí Blog:
OCB – ngân hàng phương đông, tk: 0003100008898001, NGUYỄN MINH CHÍ, chi nhánh Thủ Đức. Hoặc: Nguyễn Minh Chí, NH TMCP SAI GON THUONG TIN CN TIEN GIANG, Số TK: 0601 4671 8526
Top 50 bài review sách văn học kinh điển của Chí Blog
Mình rất hiểu những gì bạn nói nhưng có một điều mà mình không thấy ai nhắc đến là việc họ độc giả hoặc người xem không được định hướng và cung cấp la bàn để hiểu và đánh giá đúng được đâu là tốt đâu là rác.
Tác giả hay đạo diễn phim nên hiểu rằng con người từ cổ chí kim vẫn chỉ là một loài động vật trong muôn loài thôi, nên chữ ‘con’ mới đi đầu. Cho nên ở họ còn nhiều bản năng và nhận thức còn hạn chế. Tuy nhiên, ở họ cũng có nhiều tiềm năng để tiến hóa về nhận thức. Sách hay phim ảnh làm ra phải dựa trên ngôn ngữ của họ để họ có thể hiểu và cảm được. Nếu quá nhiều biểu tượng hay ẩn dụ thì bản thân những tác giả phải kèm theo hướng dẫn như một cuốn sách khác để phân tích lại chính tác phẩm của họ, làm cơ sở cho những người muốn hiểu. Nếu một tác phẩm mà những người làm thầy còn hiểu sai ý tác giả mà còn cho là mình đúng và phê bình học trò thì học trò sẽ chẳng thấy ý nghĩa của việc phải đi tìm sự thật hay ý nghĩa của một tác phẩm dù sách hay phim nữa vì khi đó ai muốn hiểu sao thì hiểu hoặc cũng chẳng cần phải đọc để nghĩ làm gì cho nhức đầu.
Khi một tác phẩm không đủ để khơi lên những mặt tốt trong con người thì đó là một tác phẩm có thể xem là thất bại. Một tác phẩm thành công là một câu chuyện đơn giản nhưng phổ quát và đánh thức được những gì tốt đẹp trong con người. Đó là lý do mà các chuyện kỳ ảo thần tiên tồn tại khắp Đông Tây. Người ta khi nhỏ đọc hoặc xem tác phẩm Kim Dung ban đầu vì các cuộc chiến các môn phái võ thuật nhưng khi lớn lên đọc hay xem lại thì họ chỉ chú ý đến nhân vật và ý nghĩa khác. Tây Du Ký được chiếu đi chiếu lại hàng năm cũng vậy vì nó không phải chỉ là cuộc phiêu lưu dành cho thiếu nhi. Chúa Nhẫn đạt giải Oscar cũng là từ truyện chuyển thể lên với xuất phát điểm là anh chàng Hobbit vốn dành cho thiếu nhi.
Tại sao người ta yêu thích Harry Potter hay các anh hùng của vũ trụ Marvel? Đô Rê Mon có là rác không nếu như một người tốt biết yêu thương động vật và môi trường được sinh ra từ việc đọc tác phẩm đó? Chạng Vạng có đáng bị tẩy chay bởi giới phê bình khi các cô gái tuổi mới lớn nhận ra tình yêu không nằm ở tuổi tác mà là ở tâm hồn? Đâu mới là rác là độc? Đâu mới là nghệ thuật? Nếu nhận thức thấp thì nên đọc hoặc xem những tác phẩm không quá uyên tâm mà chỉ cần đủ để khiến họ sống tốt hơn và duy trì tình yêu với việc đọc và nghệ thuật là đã thành công. Nguyễn Bỉnh Khiêm khi mới đọc bản đầu tiên của Truyền kỳ mạn lục của Nguyễn Dữ còn góp ý để ông viết lại vì ông viết ẩn dụ quá nhiều khiến cho chỉ những người đầu óc như Nguyễn Dữ còn cảm thấy khó khăn mới hiểu được thì với dân chúng lao động sẽ khó mà tiếp nhận.
Con người cần trải nghiệm để trưởng thành. Có người đến lúc chết còn không nhận ra những bài học cần học và lãng phí biết mấy chục năm cuộc đời thì liệu một cuốn sách, một câu chuyện hoặc một cuốn phim 1-2 tiếng đầy ẩn dụ có thể giúp họ thay đổi ngay lập tức? Sự sống mất hàng triệu năm để tiến hóa cơ mà. Con người muốn thay đổi cần phải có trải nghiệm vừa đủ. Truyện và phim có thể nhiều kỳ dài tập nhưng đừng quá dài mà phải biết truyền tải một cách xúc tích cô đọng bằng ngôn ngữ của khán giả, tiếp cận họ với xuất phát điểm từ những cái họ quan tâm và yêu thích để rồi dẫn dắt họ dần dần đến những thông điệp sống sâu sắc khác. Từng bước nhỏ là cách mà vũ trụ từ một vụ nổ big bang tiến tới một giống loài có ý thức đủ cao để tự vấn về ý nghĩa tồn tại của chính họ và vũ trụ.
Cảm ơn bạn đã bình luận trong bài viết, tôi có thể nói đơn giản thế này, trong mọi mặt của đời sống, luôn có những tác phẩm hoặc sản phẩm ở nhiều cấp bậc khác nhau, ví dụ như thuyết tương đối, để thật sự hiểu nó thì người ta phải nghiên cứu hàng chục năm về các khái niệm không gian và thời gian, nếu không thì người đọc chỉ hiểu nôm na theo cách đơn giản ở trình độ của họ, giới hạn về trình độ của người đọc không thể là lý do để chê trách tại sao cái thuyết đó quá phưc tạp, người ta không thể đứng lại để chờ người đọc đủ trình độ hoặc hạ thấp tư duy của người viết xuống mức phổ thông, còn để hiểu nó thì người đọc phải tự trang bị cho mình, các bức tranh trừu tượng cũng thế, các quyển sách văn học cũng thế và các phim nghệ thuật cũng thế, thậm chí các bài viết chuyên môn trong các ngành khoa học hoặc kinh tế đều thế. Nếu làm như bạn nói, sẽ cần dẫn ra biết bao nhiêu sách cần đọc, bao nhiêu kiến thức cần tiếp thu? Những thứ để trang bị cho việc hiểu các tác phẩm / sản phẩm cao siêu đó thì có đầy trong xh, nhưng liệu người xem có bỏ thời gian ra để trang bị cho chính họ? liệu nền giáo dục có hướng tới những kiến thức bổ ích đó? liệu thị trường có theo đuổi những kiến thức quan trọng nhất với con người? đó là những vấn đề thuộc tầm vĩ mô, tầm nhìn của nhóm người ở đỉnh cao của một đất nước hoặc dân tộc. Thật ra thì những sản phẩm nghệ thuật tự nó cũng thể hiện nhiều cấp độ để hiểu theo cấp độ nhận thức của người xem, nhưng người xem chỉ có thể hiểu những cấp độ cao hơn khi nhận thức của họ tiến lên mức cao hơn.