Bàn về điện ảnh: xem phim để giải trí hay để học hỏi?

Trước khi bắt đầu, tôi xin thanh minh rằng bài viết không nhằm mục đích đả kích cá nhân hay tổ chức nào có liên quan đến điện ảnh, nói vậy là để tránh sự hiểu nhầm vì những gì tôi sắp đề cập là những vấn đề hết sức nhạy cảm nhưng lại là những sự thật mà rất nhiều người trong chúng ta cứ mãi trốn tránh. Bài viết chỉ với mục đích thúc đẩy sự phát triển của nền điện ảnh nói chung và của cộng đồng review – bình luận – phân tích phim nói riêng. Mặc dù bài viết có thể chạm vào một số cá nhân nào đó – theo cách chung chung, nhưng đối với tương lai sẽ có ích nếu chịu tham khảo. Chúng ta đều biết, nói ra sự thật là rất nguy hiểm, tuy nhiên bởi vì đây là sự thật nên nó sẽ mang lại lợi ích cho bất kỳ ai chịu lắng nghe; tất nhiên trừ trường hợp đó không phải là sự thật (cười), vì thật hay giả thì rất khó xác định.

Vấn đề 1: hiểu phim

Một bài review – phân tích sẽ trở nên gần như vô nghĩa nếu bản thân người viết không hiểu phim đang nói về “cái gì”, rất khó rạch ròi trong cái từ “hiểu”, vì không bao giờ có thể khẳng định chắc chắn rằng “cách hiểu của tôi đúng, còn cách hiểu của bạn sai”, nhưng trong sự phân tích hoặc lý giải thì chúng ta vẫn có thể xác định phần nào về đúng hoặc sai. Thật sự mà nói, thì cái việc phân tích đúng hay sai cũng không thật sự quan trọng, quan trọng nhất là sau khi thấy được cái đúng thì bản thân chúng ta có thừa nhận cái sai hay không? Đây là điều khó nhất đối với một con người, tôi không cực đoan đến độ yêu cầu một sự công nhận mang tính công khai, nhưng bản thân người đó phải thừa nhận đâu là đúng đâu là sai trong thâm tâm họ thì họ mới phát triển được, để khỏi phải bị sai thêm lần nữa khi gặp lại những vấn đề cũ, nếu không thì cái sai đó sẽ theo họ đến suốt đời.

Việc hiểu phim đúng hay sai thường khó xác định rõ ràng, đôi khi chỉ lệch một chút, nhưng lệch càng nhiều thì nó sẽ càng trở nên độc hại với cộng đồng đang đọc – xem – nghe bài viết đó, nó chẳng những không kéo cộng đồng đi lên mà còn cùng dắt nhau đi xuống, hoặc đi lạc cả tập thể. Chúng ta nên hiểu rằng, độc dược trong thực phẩm thì dễ xác định và dễ chữa, nhưng độc dược đối với tinh thần – trí óc thì cực kỳ khó xác định và khó chữa. Khi con người đã hiểu sai thì nó sẽ tạo ra một định kiến về mặt tư tưởng, dù mang cái đúng bày ra trước mặt thì người đó cũng khó mà tiếp thu – đây là nguyên nhân khó chữa nhất khi tư tưởng đã bị nhiễm độc, giống như người bệnh không nghĩ họ bệnh, không chịu uống thuốc hoặc uống vào lại ói ra. Đã vậy cái đúng – sai lại khó xác định thì làm sao mà chữa cho được.

Như vậy cho thấy rằng việc chọn “ăn” vào các món ăn tinh thần thì phải cực kỳ thận trọng, đặt biệt là đối với những người làm công việc liên quan; nhưng thực tế cuộc sống cho thấy điều hoàn toàn trái ngược, đa phần con người khi chọn món ăn vật chất thì rất kỹ lưỡng, còn khi chọn món ăn tinh thần thì rất hời hợt. Nếu trước đó chúng ta không biết điều này thì đành chịu, nhưng sau khi đã biết mà vẫn cứ làm thì tôi bó tay.

Vấn đề 2: xác định cấp độ nhận thức của bản thân

Sẽ rất khó cải thiện mức độ phát triển nhận thức bản thân nếu không biết được cấp độ nhận thức của mình nằm ở đâu, tức là sự chênh lệch giữa mình với những người khác. Để xác định được thì chỉ cần làm một việc hết sức đơn giản, sau khi xem một bộ phim hoặc đọc một quyển sách, hãy tự viết ra những gì mình thật sự hiểu về nó; sau đó mang nó đi so sánh với những bài phân tích của người khác với tâm thái khách quan nhất có thể, khi đó chúng ta sẽ tìm ra điểm yếu của mình, lỗ hổng tri thức của mình. Còn nếu tìm đọc ngay những bài viết của người khác thì luôn cảm thấy “điều họ nhìn ra cũng thường thôi mà” – đây là tâm lý chung của hầu hết mọi người sau khi có được lời giải, chúng ta cứ tưởng chúng ta biết rồi, nhưng thực tế là chẳng biết gì cả.

Tại sao cần phải xác định cấp độ nhận thức? Để khi review hoặc phân tích sẽ ít sai hơn, để cải thiện bản thân tốt hơn, và để khi các bộ phim có châm biếm thì còn biết mà tránh; nhắc lại: phần lớn đám đông rất hăng máu với các cảnh chém giết xác sống, lại không hiểu rằng phim đang ví họ như những xác sống đó, điều này có quá mĩa mai hay không? Xác sống ngoài đời cười chê xác sống trong phim (cười) – cũng rất thú vị đấy; đó là chưa kể đến chuyện vô số người hợp nhau cười chê vô tội vạ đối với một tác phẩm có giá trị nào đó chỉ vì bản thân họ “mù lòa” đối với tác phẩm đó, người không biết thì hùa theo, người biết thì sẽ thấy được họ quả là rất ngây ngô. Đối với cấp độ nhận thức đỉnh cao của thế giới thì phần đông loài người trong mắt họ thì chỉ là một “bọn trẻ con”, nên có nhiều phim ví nhân loại như trẻ con là vậy, hoặc thậm chí còn thua trẻ con ở sự hồn nhiên và tinh khiết.

Vấn đề 3: cẩn thận với những công cụ nghệ thuật

Đây là một lỗi cực kỳ nghiêm trọng mà tôi thường thấy ở những người được gắn mác “chuyên nghiệp”, vì họ quá chú trọng đến các công cụ – biểu tượng này, đôi khi họ sai tè le mà bản thân họ không biết, rồi thì cả một đám đông chạy theo tung hô vì cảm thấy bài viết quá “chuyên nghiệp” và “đẳng cấp”; từ đó kéo theo cây bút “chuyên nghiệp” càng trở nên tự tin hơn. Các bạn có biết lỗi nằm ở đâu không? Ở chỗ họ học thuộc lòng một biểu tượng chứ không thật sự hiểu ý nghĩa của biểu tượng ấy.

Để tôi nói cho rõ hơn, khi phim lấy hình tượng của một vị thần trong thần thoại nào đó, mà muốn hiểu biểu tượng ấy cho chính xác thì người phân tích đôi khi phải hiểu câu chuyện về vị thần đó một cách toàn diện chứ không phải xem qua loa trên wikipedia là xong, nghĩa là vị thần ấy có nhiều “bộ mặt” khác nhau, có khi đối lập nhau; nếu không thật sự hiểu có thể phân tích tầm bậy, lấy mặt này để phân tích trong khi ý của bộ phim là lấy mặt kia. Đối với màu sắc cũng vậy, đối với những câu nói của các vĩ nhân cũng thế, có khi 2 câu nói gần giống nhau nhưng hoàn toàn khác nhau về bản chất. Ý tôi muốn nói là, từ bản chất, để rút gọn cho khỏi phải diễn giải dài dòng – có khi muốn diễn giải ra hết thì cần vài ba cuốn sách liên quan, nên người ta mới dùng biểu tượng để thay thế, vậy trọng tâm nằm ở bản chất mà biểu tượng thể hiện chứ không phải ở biểu tượng.

Sai lầm thường thấy nhất là biểu tượng thập giá hoặc tôn giáo, khi người xem không hiểu bản chất của những biểu tượng này, phim nào có mà liên quan cái ác thì cứ bảo rằng đả phá tôn giáo, trong khi mục đích của phim là lên án những kẻ lợi dụng tôn giáo để trục lợi và từ đó bảo vệ giá trị tốt đẹp nền tảng mà tôn giáo mang lại.

Việc các phim Âu – Mỹ hay dùng các biểu tượng thay thế là vì trình độ nhận thức phần đông dân chúng của họ đã quá cao rồi, các chương trình học phổ thông gần như cày nát các tác phẩm kinh điển nên họ không cần phải định nghĩa lại; tất nhiên nói thế là hơi quá nhưng nôm na là vậy, trong khi các biểu tượng này lại khá xa lạ với phần đông dân chúng ở Việt Nam.

Cách hiểu của những người quá xem trọng công cụ – biểu tượng thường giống như bị lộn đầu xuống đất. Nói cho dễ hiểu, giả sử với một cảnh quay liên tục, nó cho ta cảm giác đồng hành với nhân vật, đó là cảm giác thật mà ta nhận ra khi xem phim. Nhưng với một người “chuyên nghiệp”, thứ đầu tiên họ nhận ra là camera đang quay liên tục, từ đó suy ra phim muốn người xem đồng hành với nhân vật – đây là cảm giác giả tạo nhé các bạn, nếu vướng vào căn bệnh này thì rất khó chữa đấy.

Chí Blog có kịch bản phim điện ảnh, ai mua không?

Tôi lấy một ví dụ khác mang tính nghiêm trọng hơn, ví dụ như trong tiểu thuyết Beloved (1987) của Toni Morrison có tả cảnh người mẹ da đen đã quật đứa con còn chưa biết bò vào hàng rào cho chết để khỏi phải sống kiếp nô lệ, với đoạn này tôi có cảm giác đau đớn khủng khiếp; nhưng các bạn biết một người đọc sách “chuyên nghiệp” nói gì không? Anh ta nói rằng tác giả viết thế để lấy nước mắt và cảm xúc của người đọc, và đó là phương pháp viết tiểu thuyết của một nhà văn. Ôi trời! Nếu hiểu theo cách đó thì dù cho đọc cả ngàn quyển sách thì cũng không hiểu được gì. Việc quá chú trọng biểu tượng rồi phân tích mổ xẻ vấn đề theo cách máy móc sẽ phá hủy cảm xúc chân thật và tâm hồn bạn. Đó chính là lý do nhiều triết gia, nhà tư tưởng, nhà văn thực thụ rất ghét những giáo sư / tiến sĩ “chuyên nghiệp” khi mang tác phẩm của họ ra phân tích, vì những người này giết chết tác phẩm. Tất nhiên chúng ta cần có kiến thức về các công cụ, nhưng trọng tâm là hiểu, đừng lộn đầu với đuôi.

Hiện tại có khá nhiều bài viết rất “chuyên nghiệp” và rất đẳng cấp nhưng xem phim chẳng hiểu gì hoặc hiểu tầm bậy.

Vấn đề 4: hạn chế nói nhảm

Có khá nhiều bài viết ca ngợi bộ phim hay quyển sách đến tận mây xanh, dùng biết bao từ ngữ thể hiện cảm xúc nghe có vẻ rất ghê gớm nhưng toàn là nói nhảm. Chúng ta thường bắt gặp loại này trong các bình luận, nói thì nhiều nhưng ý thì chẳng bao nhiêu, rồi dẫn các vĩ nhân hoặc các triết gia, các nhà phân tâm học này nọ, đó là làm màu thôi. Hoặc dùng các từ như “mang tính nhân văn”, rồi thì “hiện sinh” này nọ; trong khi nhân văn và hiện sinh như thế nào lại không chỉ ra được. Những bài thế này đọc có vẻ rất hùng hồn nhưng chẳng học được gì từ đó; hoặc dùng các từ như “đỉnh của đỉnh”, rồi thì “chất” từa lưa hột dưa. Hoặc cũng có những người cuồng đạo diễn hoặc diễn viên, đó cũng là một căn bệnh, một thứ định kiến, nó sẽ khiến bạn không cảm nhận được giá trị chân thật của một tác phẩm, vì bạn đã mang định kiến trước khi xem tác phẩm đó.

Chính vì thế nên tôi rất ít khi mang kỹ thuật điện ảnh hoặc nói về đạo diễn hay diễn viên trong các bài viết, dù rằng tìm hiểu về họ trên các công cụ truyền thông thì không khó chút nào; tôi chỉ nhắc đến một cái tên nào đó, ví như triết gia, đạo diễn, diễn viên khi cần họ trong sự phân tích, chứ không phải dùng họ để tăng giá trị hoặc uy tín của bài viết, cái đó không cần. Trong nhiều bài viết tôi thường nhắc đến Đức Jesus, nhưng trọng tâm là ý trong lời của Ngài, cái bài học ý nghĩa rõ ràng – chân thực – dễ hiểu trong lời Ngài nói. Còn nếu dẫn ra một câu nói hoặc một cái tên mà không giải thích cho rõ ràng bài học trong đó thì cũng vô nghĩa. Cố gắng đừng để một hệ tư tưởng, một định kiến có sẵn làm chủ suy nghĩ bạn trước khi bạn thật sự hiểu về điều đó; cũng đừng để cảm xúc làm chủ nhận định, ví như tôi rất ghét vài triết gia hiện sinh vô thần, nhưng khi bàn về hiện thực xã hội, đôi khi tôi phải công nhận một số điều mà họ nói đúng về bản chất con người.

Không phải khi không mà tôi đề cập đến vấn đề thứ 4 này, vì nếu người viết cứ nói nhảm thì lâu dần họ sẽ quen đi, cứ tưởng rằng bản thân rất cao siêu – bởi các từ ngữ cao siêu nhưng mơ hồ mụ mị, trong khi sự thật họ chẳng hiểu gì cả. Một người hiểu thật sự thì chẳng cần dùng từ ngữ cao siêu gì để phân tích, và bài họ viết thì con nít đọc cũng có thể hiểu, trừ phi vấn đề bàn luận khó dùng ngôn từ để diễn giải. Vì khi một người hiểu vấn đề họ nói, họ có vô số cách giúp vô số người ở nhiều trình độ khác nhau hiểu được, truyện ngụ ngôn – cổ tích là một ví dụ, con nít hiểu theo cách con nít, người lớn hiểu theo cách người lớn.

Vấn đề 5: xem phim để giải trí hay học hỏi?

Rất nhiều người bàn cãi về vấn đề này, thật ra thì cả 2; nhưng hỏi như thế sẽ dễ dẫn đến sự đối đầu trong cách trả lời. Chúng ta nên có một câu hỏi khác “bạn muốn xem một bộ phim chất lượng và có giá trị hay một bộ phim rác rưởi?” Đây mới là một câu hỏi đúng trọng tâm. Dù bạn xem phim là để giải trí hay để học hỏi thì “chất lượng” là thứ bạn luôn cần, mà chất lượng nằm ở đâu? Ý nghĩa, nội dung, hình ảnh, âm thanh …, bạn có biết tại sao “ý nghĩa” được xếp trước tiên? Rất dễ hiểu, chơi ma túy, rượu chè, cờ bạc, mại dâm … đều là mấy thứ tuyệt đỉnh nhất của việc giải trí đấy, cứ thử lao vào nó đi thì sẽ hiểu. Trong việc giải trí từ điện ảnh cũng thế thôi, chỉ có điều như tôi vẫn nói, mấy thứ độc hại tinh thần thì rất khó để nhận ra, không nhận ra cho nên có một số người phát biểu hết sức ngây ngô.

Nhà sản xuất bỏ vài trăm triệu USD ra làm bộ phim coi xong một lần rồi vứt sọt rác? Đã vậy còn đầu độc và ngăn sự tiến bộ của nhân loại chỉ vì thỏa mãn tính giải trí nhất thời của đa số? Chuyện này cũng có đấy, và chỉ có những kẻ khờ mới vỗ tay hoan hô họ, tinh thần bị đầu độc mà vẫn vỗ tay hoan hô thì mới bị gọi là khờ. Thành ra đừng hỏi tại sao các bộ phim cố gắng cài cắm vô số ý nghĩa và thông điệp vào đó, trừ phim cách họ làm xuất phát từ mục đích không trong sáng, hoặc họ không đủ trình độ để thể hiện nó một cách tự nhiên mà cố tình áp đặt, còn thì phim có càng nhiều ý nghĩa thì càng lợi cho người xem. Lại có một số người xem nhưng trình độ quá kém nên không hiểu, rồi sau đó trách nhà làm phim tại sao cài cắm vào nhiều làm gì không biết? À, đây là do sự yếu kém của người đó chứ không phải do nhà làm phim, không phải vì người đó kém thì buộc bộ phim phải kém theo.

Nếu nhận thức của người xem không cố gắng chạy theo nhận thức chung của thế giới thì càng ngày kẻ đó sẽ xem phim mà chẳng hiểu gì, chẳng ai rỗi hơi dừng lại mà chờ chúng ta.

Vấn đề 6: tự do và những biến chất trong xã hội

Vấn đề này tôi chỉ nói ngắn gọn, đối với một số sự biến chất liên quan đến điện ảnh, vài người nói là “có cung thì có cầu”, hoặc “khi con người nâng cao nhận thức thì tự họ sẽ rời bỏ”. Phát ngôn như vậy là không hiểu bản chất con người và xã hội, khi sự biến chất phát triển thành một xu hướng mà chúng ta không ngăn chặn, nó sẽ giống như cái thứ bệnh dịch lây lan như trong những phim về xác sống vậy, khi cả một đám đông bị đầu độc khiến tinh thần trở thành mê muội thì làm gì có chuyện “con người nâng cao nhận thức”? Vì khi đó mấy thứ giúp con người nâng cao nhận thức bị giết chết cả rồi, khi không mà con người tự động “nâng cấp” được à? Đó có phải là nói nhảm không? Thử đốt hết sách vở, đập hết trường học xem con người có tự văn minh hơn không? Cho nên đối với những người phát ngôn như thế thì tôi miễn bàn hen. Duy chỉ có vấn đề cần bàn là ngăn sự biến chất đó thế nào cho phù hợp, vì nếu làm quá thì lại sinh ra tác dụng ngược, lại sinh ra nhiều định kiến, và không có sự tự do để phát triển.

Cảm ơn các bạn đã đọc bài, nhớ chia sẽ bài viết và giới thiệu Chí Blog đến mọi người, và tích cực “cứu tế” để mình có thêm động lực viết bài nghen.

OCB – ngân hàng phương đông, tk: 0003100008898001, NGUYỄN MINH CHÍ, chi nhánh Thủ Đức. Hoặc: Nguyễn Minh Chí, NH TMCP SAI GON THUONG TIN CN TIEN GIANG, Số TK: 0601 4671 8526

………………

Nhớ Share bài viết, Like Chí Blog (Facebook) để dễ dàng theo dõi những bài viết mới.

Top 120 Best review phim ý nghĩa trên Chí Blog

Top 50 bài review sách văn học kinh điển của Chí Blog

Những phim cùng chủ đề:

Bàn về điện ảnh: tạo ra một bộ phim hay có khó?

Bàn về điện ảnh: zombie – xác sống … là chúng ta? Nhảm nhí!

Bàn về điện ảnh: liên quan đến vấn đề tâm linh

Bàn về điện ảnh: Vài kinh nghiệm ít ỏi của tôi

Facebook Comments

About Author

Minh Chí

Bạn tôi góp ý là: nhiều người ở VN thích làm màu, nên tôi cần làm màu hơn thế. Cho nên các bạn cứ nghĩ tôi rất "đỉnh" là được!

Để lại một bình luận

Email của bạn sẽ không được hiển thị công khai. Các trường bắt buộc được đánh dấu *

Next Post

Review ý nghĩa phim Renoir: nghệ thuật và cuộc sống

T3 Th9 29 , 2020
Renoir (Bức Tranh Thiếu Nữ – 2012) là phim nghệ thuật của Pháp, sau khi bạn đã xem qua quá nhiều phim của Hollywood và cảm thấy chán chê với những pha hành động kịch tính hoặc giết chóc, thì bạn sẽ tìm đến nền điện ảnh thiên về nghệ […]

You May Like

Translate» English - Vietnamese